Cmentarz Centralny w Szczecinie jest największą nekropolią w Polsce, i jedną z największych na świecie. Od końca XIX w. pochowano na nim ponad 300 tys. zmarłych. Przyjrzyjmy się jego historii.
Założenia architektoniczne
Policja Budowlana w czerwcu 1899 r. zatwierdziła na wniosek Wydziału Budownictwa Nadziemnego wstępny projekt całości założenia oraz projekt ogrodzenia cmentarnego. Projektantem założenia cmentarnego (w tym także ozdobnej bramy i kaplicy w stylu neoromańskim) był architekt Wilhelm Meyer-Schwartau. Z pochodzenia był Niemcem, ale ostatecznie przeprowadził się do Szczecina i tutaj pozostał aż do śmierci w 1935 r. piastując przez kilka lat stanowisko architekta miejskiego. Zaprojektował wiele budowli, które do dziś są wizytówką Szczecina – Wały Chrobrego, gmach, w którym mieści się Muzeum Narodowe oraz Magistrat. Projektując cmentarz, zadecydował o ukształtowaniu terenu oraz wytyczeniu alei. Główne punkty – kaplicę oraz bramę główną oparł na włoskim założeniu Campo Santo według którego cmentarz w kształcie czworoboku znajdował się wewnątrz obiektu sakralnego i z czterech stron otoczony był krużgankami otwartymi do wnętrza
Działania władz miejskich – Otwarcie Cmentarza
Ostatecznie, władze miasta zdecydowały się za zakup terenów o powierzchni 153 ha położonych pomiędzy obecną ulicą Ku Słońcu, a ul. Mieszka I. Na początku grudnia 1901 r. nastąpiło oficjalne otwarcie kompleksu. Dopiero jednak w połowie kwietnia 1902 r. Magistrat przesłał organom budowlanym projekt bramy wraz ze wschodnim skrzydłem, które miało spełniać rolę budynku administracyjnego. Z założenia w swej części południowej miał on otrzymać formę arkadowego ganku, łączącego się od północy z częścią użytkową przeznaczoną dla administracji cmentarza. Jednopiętrowy, nakryty wysokim dachem budynek zaprojektowany został w dwu i półtraktowym układzie wnętrza. Projekt cmentarza zakładał budowę bramy o środkowej części zwieńczonej kopułą z krzyżem. Plany podpisał miejski radca budowlany Meckel, można, więc przypuszczać, że był on wykonawcą (lub współautorem) projektu realizacyjnego, choć brakuje dokładnych informacji na ten temat.
Zagospodarowanie terenu cmentarza na przestrzeni lat
Pomysł, aby na terenie cmentarza stworzyć park wdrożył Georg Hanning, który do 1928 r. pełnił rolę zarządcy cmentarza. W swoim projekcie wzorował się na nekropoliach znajdujących się w Stanach Zjednoczonych i Anglii. Założeniem projektowym było to, aby kamienne pomniki nie były stłoczone tuż przy sobie, ale były w pewien sposób „połączone z zielenią” wypełniającą przestrzeń.
W ciągu niecałych 20 lat pochowano 57 tys. zmarłych wykorzystując tym samym 2/3 powierzchni nekropolii. W tym czasie rozpoczęto również trzeci etap budowy obejmujący zachodnią część cmentarza od strumienia Cicha Woda. Autorem projektu byli Georg Hannig oraz Luise Lotte Höger, którzy zaprojektowali także miejsca na groby urnowe.
W 1928 r. nowym dyrektorem cmentarza został Herbert, który przejął kierownictwo nad budową. W latach 1925 do 1935 r. oddano do użytku krematorium znajdujące się przy kaplicy oraz drugą kaplicę przy Alei Leszczynowej przeznaczoną dla obsługi zachodniej części cmentarza.
Na terenie cmentarza znajdowały się także tereny zielone – dwie szkółki drzew. Niewielka przestrzeń przy ul. Ku Słońcu została przeznaczona na ogrodnictwo, wyłączone w 1945r.
Losy cmentarza po II Wojnie Światowej
W 1945 r. upowszechniła się nazwa Cmentarz Centralny. Włączono także w jego obręb cmentarz wojskowy, a zarząd nad terenem przejął Zarząd Zieleni Miejskiej. Podczas wojny uległy zniszczeniu budynki bramy głównej, które wyremontowano (poza środkową kopułą). Rozebrano także kaplicę przy Al. Leszczynowej i rozpoczęto remont kaplicy głównej, zakończony niemal 50 lat później.
Konieczne stało się przygotowanie miejsca na pochówki. Usunięto w tym celu nagrobki niemieckie i wyznaczono cmentarz wojenny wzdłuż osi głównej nekropolii odnawiając nagrobki i stawiając pomnik. Przy mogiłach rosyjskich ustawiony został krzyż prawosławny.
Ograniczenia dotyczące nagrobków – Cmentarz Centralny obecnie
W czasach, kiedy zarządcą cmentarza był Georg Hanning, obowiązywał surowy regulamin określający wymiary nagrobków i materiał budulcowy. Dzięki przestrzeganiu tych zasad, dziś Cmentarz Centralny uważany jest za chlubę Szczecina. Na terenie nekropolii odnajdziemy szlaki piesze, Trakt Historyczny, wiele zabytkowych pomników, głazów pamięci i rzeźby znanych twórców, jak choćby Ernst Barlach.